De 'oorlogstapijten' uit Afghanistan - een bijzondere tentoonstelling!

Ik was al weer weken niet naar een museum geweest, de laatste keer was met mijn kleindochter naar het Drents Museum in Assen. Dat was in de herfstvakantie. 
Hoog tijd voor een tentoonstelling, deze keer over buitengewone tapijten.

Museumzaal

Op de site van museum Nienoord in Leek (Groningen):
Vanaf 16 november 2025 toont Museum Nienoord een serie klassiek ogende, maar bij nader inzien hoogst actuele tapijten: de ‘oorlogstapijten’ uit Afghanistan. Hier wordt de ontwikkeling zichtbaar die bijna een halve eeuw oorlog doet met de visuele cultuur van Afghanistan. Deze tapijten komen uit een privé verzameling en worden voor het eerst publiekelijk getoond. De tentoonstelling is in het kader van 80 jaar vrijheid in Nederland.

De oorsprong van de tapijten ligt in het begin van de jaren tachtig, in het Afghaanse verzet tegen de invasie van het leger van de Sovjet-Unie. Ze verbeelden op indrukwekkende wijze het indringen van de hel in het paradijs. Traditionele decoratieve elementen werden vervangen door tanks, gevechtshelikopters, bommenwerpers, kalasjnikovs, handgranaten en mijnen.

Met deze ‘kunst van het verzet’ hebben de mensen een manier gevonden om zich uit te drukken. Om met hun levensbedreigend dagelijks leven, met soms vlucht uit hun woonomgeving om te gaan. Hun ontwerpers en makers zijn ‘visuele geschiedschrijvers’.

De tapijten doorbreken ook een taboe, door kwaadaardigheid tot versiering te verheffen. Hoewel deze afbeeldingen getuigen van de alomtegenwoordigheid van dodelijke wapens en van het lijden en zielenpijn van de mensen, verwijzen ze tegelijkertijd naar traditionele waarden. Hierin vinden ze hoop en hiermee hopen ze uiteindelijk weer vrede te bereiken.

Hun schokkende overlapping van traditionele esthetiek en de actuele oorlogssituatie levert een geheel nieuwe kunstvorm op, met een zeer ongewone maar voortdurende actualiteit. De tijdsdocumenten die ze weven, tarten de westerse kijkgewoonten, die nog vaak aan de imaginaire werelden van de 1001 nacht oriënteren.
De overduidelijke kunstzinnige, historische en maatschappelijke waarde maakt van deze tapijten buitengewone verzamelobjecten, maar ook onderwerpen van onderzoek en van tentoonstellingen in galerieën en musea over de hele wereld..

museumzaal

Geert Pruiksma,  directeur van het museum, schreef er het volgende over: 
Als Josephine Jasperse haar Afghaanse tapijten aflevert bij onze 'rijtuigvriescel' (waar we rijtuigen bij -18C ontdoen van houtworm, mot ea.), valt ons oog op details. Eeuwenoude paradijselijke symbolen zoals levensbomen, bloemenranken ea. worden afgewisseld met tanks, gevechtshelikopters en kalashnikovs.

Prachtige tapijten maar: wat bizar dit! Wat beladen!
Josephine vertelt dat dit haar ook overkwam, toen zij rond 2000 in de Ebbinge op zoek was naar een tapijtje. Ze zag er een met bommen erop. De importeur vertelde dat er soms per ongeluk een meekomt en dat hij blij was, ervan verlost te zijn.
Ze zocht contact met Afghanen. En begreep dat dit zonder schrift, media ea. de enige mogelijkheid is om actualiteit te delen. Trauma's te boven te komen. Ze zijn geweven en geknoopt in afgelegen stamgebieden. Per dorp zo 'n 4-5 weefgetouwen, per getouw gemiddeld één tapijt per jaar, het hele dorp leeft ervan. Is de ontwerper ook de wever of knoper? Weven ze elkaar na?
Sommige tapijten komen uit stadse gevangenissen. Hoe zouden ze aan hun materiaal komen? De tapijten hier terechtkomen? Na hoeveel jaar? Andere komen uit vluchtelingenkampen, tot in Pakistan en Iran toe, waar miljoenen Afghanen zitten.
Er zijn een paar verzamelaars van. Die wonen verspreid over de hele wereld en kennen elkaar, eentje woont dus in Groningen en wilde er wel 50 uitlenen aan Museum Nienoord.
En er zijn onderzoekers, bij universiteiten en grote musea. Want dit is een wel heel authentieke maar wonderlijke uiting! Kun je aan de kleur of grafiek zien, uit welke stam een tapijt komt? Wat nemen stammen van elkaar over? Herkennen we concrete gebeurtenissen of plekken? Hebben de letters een betekenis of zijn de wevers analfabeet?
Josephine wisselde kennis, informatie, ervaringen uit en verwierf af en toe weer een tapijt. Inmiddels ruim 100!
De ontwikkeling wordt nog bizarder als er opdrachten komen uit de USA, tegenwoordig met drones erop. Die worden binnen het circuit niet verzameld, omdat de onderwerpen en beeldtaal van handelaren komen. Deze jaren komt er weinig meer uit Afghanistan.
De tapijten hangen op Nienoord ter viering van 80 jaar vrijheid.
In Nederland.

Alle bovenstaande foto's en teksten zijn van de site van het museum of van de facebookpagina van het museum.
Gistermiddag bezocht ik deze tentoonstelling.
Indrukwekkend vond ik het en zeer de moeite waard! 

Tekst op de uitnodiging van de opening van de tentoonstelling:
'Wat Afghaanse oorlogstapijten bijzonder maakt is de schokkende overlapping van traditionele esthetiek in de kunst en de actuele oorlogssituatie. Bijna 45 jaar oorlog heeft de visuele cultuur van Afghanistan gevormd. Als beelden van het herinneren hebben deze tapijten een ongewone en voortdurende actualiteit. Hun ontwerpers en makers zijn 'visuele geschiedkundigen' geworden. 

De oorsprong van de Afghaanse oorlogstapijten ligt in het begin van de jaren tachtig, met als achtergrond het verzet tegen de invasie van het leger van de Sovjet-Unie. Ze portretteren op indrukwekkende wijze het indringen van de hel in het paradijs en doorbreken hiermee een taboe door kwaadaardigheid tot versiering te verheffen. 

Op de afbeeldingen staan tanks, gevechtshelikopters, bommenwerpers, kalasjnikovs, handgranaten op de plek van traditionele decoratieve elementen en die worden zo tot symbolen van de alledaagse gruwel van de oorlog. Hoewel deze motieven getuigen van de alomtegenwoordigheid van dodelijke wapens, van het lijden en zielenpijn van de mensen, verwijzen ze tegelijkertijd naar traditionele waarden zodat ze hoop kunnen geven en vrede bereiken. 

De overduidelijke kunstzinnige, historische en maatschappelijke waarde maakt dat de Afghaanse oorlogstapijten niet enkel buitengewone verzamelobjecten zijn, maar ook onderwerp van onderzoek, tentoonstellingen in galerieën en musea over de hele wereld.'
(uit het Engels vertaalde tekst door Prof. Dr. Jürgen W. Frembgen, ethnologist, Islamic scholar and writer, Munich)

***********************

Ik maakte zelf ook nog foto's. Zie onderstaande selectie. Geen foto's van alle tapijten, want de hoeveelheid is overweldigend, 50 stuks zijn er te zien.

alleen maar wapentuig

detail van bovenstaand rode tapijt

een mix van traditionele patronen en wapentuig, helikopters en tanks

De expositie duurt tot 22 maart 2026. Open op woensdag tot en met zondag van 12.00 tot 16.00 uur. Het museum is gesloten tijdens de Kerstdagen en Nieuwjaarsdag