Meer over vroeger, in de vijftiger en begin zestiger jaren, toen ik een schoolkind was.

In mijn tijd waren er nog geen basisscholen, er waren kleuterscholen en lagere scholen en die stonden niet naast elkaar, in tegendeel, mijn kleuterschool stond een heel eind van mijn lagere school vandaan.
De vorming van basisscholen was van ver na mijn tijd, namelijk vanaf 1985.
Ik ben geboren in  december 1952, maar toen ik vier jaar werd, kon ik nog niet naar school. Door de babyboom was het overvol op die kleuterschool. Geen plek voor mij helaas. Ik wilde heel graag, maar de kleuterschool puilde uit. Hoe lang het heeft geduurd voordat ik naar school kon, dat weet ik niet. Misschien pas na de zomer van 1957, toen de oudste kleuters naar de lagere school konden gaan.

De kleuterschool
Scholing zoals nu bij de kleuters was het niet, geen voorbereidend schrijven of lezen en ook geen rapporten. In feite alleen spelen. Wel leerde ik knippen en plakken en figuren prikken met een priklap.
Het spelen was buiten in de zandbak en met stelten. Mijn oma noemde de kleuterschool de bewaarschool. Een plek om kinderen onder te brengen dus. Als ik op wikipedia kijk, dan snap ik ook waarom zij dit zo noemde: "In december 1955 werd de Nederlandse Kleuteronderwijswet ingevoerd. De naam 'bewaarschool' werd gewijzigd in 'kleuterschool'. Deze ging twee jaar beslaan en de onderwijsgevenden moesten bevoegd zijn. Ook werd het onderwijs aan vier- en vijfjarigen nu door het rijk vergoed. " (bron: Wikipedia)
Ik was 3 jaar toen de Kleuteronderwijswet in ging. Toen ik aan de beurt was om naar school te gaan, heette die school nog maar nèt zo!
In ieder lokaal was een grote zwarte kolenkachel met een scherm er omheen om te zorgen dat kinderen zich niet aan deze kachel zouden branden. Dat hielp wel een beetje, maar toch heb ik mijn hand wel eens pijn gedaan aan dat hete scherm. Geen brandwonden, maar wel pijnlijk.
Er was een soort gymnastieklokaaltje en een donker kolenhok. Daar in dat kolenhok werden stoute kinderen gestopt. Ik zat er ook een keer. Ik weet echt niet wat voor stouts ik deed, maar ik had er jaren later nog nachtmerries van!
Ik werd alleen op de eerste schooldag naar school gebracht en verder niet gehaald en gebracht. Nergens voor nodig, er was erg weinig verkeer en auto's waren er vrijwel niet. Dus ik ging als vierjarige zelf naar school en weer naar huis. Het was niet heel ver, ik schat zo'n 250 meter.
Van toiletten kan ik mij helemaal niets herinneren.
Er waren geen schoolreisjes en op 5 december kwam sinterklaas niet langs en van cadeautjes voor alle kinderen was al helemaal geen sprake.

Lagere school
De eerste 2,5 jaar zat ik op school in Leeuwarden. Mijn moeder had als kind dezelfde school bezocht. Op internet heb ik gevonden dat de school gebouwd was in 1920, mijn moeder was geboren in 1923. De lagere school was wat nu groep 3 t/m groep 8 is. Ook naar de lagere school werd ik nooit door ouders of grootouders gehaald en gebracht, uitgezonderd de eerste schooldag. Daarna liep ik altijd zelf. Soms met een buurmeisje, maar vaak alleen.
Er waren houten schoolbanken, waar je met 2 kinderen in zat. In die schoolbanken zaten inktpotten en onder het tafelblad was een vak waar je je schriften in bewaarde. En natuurlijk je pen, je vloei en je inktlap. Eerst leerden we schrijven met potlood, daarna met kroontjespen en inkt uit een inktpot die ingebouwd was in de schoolbank. Vloei en inktlap waren essentieel om netjes te schrijven, want soms zat er te veel inkt aan je pen, dat moest dan opgevangen worden door je inktlap. En als je een stukje tekst geschreven had, dan bleef dat een tijdje vochtig. Daarvoor was er je vloei, om het te veel aan inkt weg te halen.
Lezen leerde ik met behulp van het leesplankje met lettertjes in een rood blikken doosje.


Mijn klas had een verveloze houten planken vloer, hoge ramen en geen gordijnen. Ook hier was in ieder lokaal een kachel, nu zonder schermen. Achter in de klas waren deuren naar 2 toiletten.  Daar stonk het vreselijk naar urine. Je mocht niet zo maar naar de wc, daarvoor moest je je vinger opsteken en toestemming vragen aan de juf.
Halverwege de 1e klas kwam ik in een combinatieklas, kinderen uit klas 1, 2 en 3. Dat had er mee te maken dat de klassen zo groot waren dat er een oplossing gevonden moest worden. Er was een extra lokaal, dat was ooit het lokaal geweest voor klas 7, die klas was indertijd voor kinderen die na klas 7 stopten met school. 
De meisjes kregen deels andere lessen dan de jongens. De jongens kregen knutselen en handenarbeid, dat kregen de meisjes niet, die kregen handwerklessen. We leerden er breien: pannenlappen, kruikenzakken, babyjasjes etc. Alles van breikatoen. Ook moest je leren repareren. Daarom werden er in de gebreide pannenlap gaten geknipt en leerde je om die gaten dicht te maken, zodat je met succes gaten in truien en sokken kon stoppen. Natuurlijk leerden we ook borduren: kruissteekjes, je naam borduren op een merklap(je).
Ook op de lagere school geen sinterklaasviering en geen schoolreisjes en ook geen schoolzwemmen.
Wat er wel was: een hele leuke juf, zowel in de tweede helft van de eerste klas als in de derde klas was juf Woudstra-Terpstra mijn juf. Ze was weduwe en daarom werkte ze. Ze kon goed vertellen en schreef zelf kinderboeken, waar ze ons uit voorlas.  Ze had 1 dochter en die woonde in New York en ook daar vertelde ze over. Ze was ons venster op de wereld, "onze" juf was naar Amerika gereisd en ze vertelde over de wolkenkrabbers en de metro daar.
Toen ik op mijn 9e naar een andere plaats verhuisde, bleek dat deze juf het zeker niet slecht gedaan had, ik liep voor op rekenen en lezen en schrijven!
Halverwege tussen school en huis woonden mijn grootouders. Daar ging ik vaak langs als ik uit school kwam en ook op weg naar school. Mijn oma maakte uit lapjes inktlappen voor mij en ik mocht er ook mijn schoen zetten.
Ik kwam in januari 1962 op een nieuwe school omdat we naar een andere woonplaats verhuisden. Het gebouw was tamelijk nieuw. Er was centrale verwarming, er lag linoleum op de vloer en er waren tafeltjes en stoeltjes en geen schoolbanken.
Op die school werden wel schoolreisjes georganiseerd en de klassen kregen vanaf de 2e klas in de zomer zwemles. Ook hier kwam sinterklaas niet langs.
De schooltandarts kwam wel langs, in een soort grote bus, vergelijkbaar met de bussen waar later de SRV mannen in rondreden en waarin het bevolkingsonderzoek borstkanker plaats vond. Die schooltandarts herinner ik mij alleen van de nieuwe school, dus vanaf 1962.

En dan vraag je misschien: kreeg je geen schoolmelk? Nee, schoolmelk heb ik nooit gehad. Ik wist niet eens dat dit bestond! Naar het schijnt was op heel veel scholen wel schoolmelk, maar maar in de zuivelprovincie Friesland niet. Tenminste niet op de scholen waar ik op zat.  Ik ging lang na de oorlog, vanaf augustus 1959 naar de lagere school en misschien was de schoolmelk er in de jaren direct na de oorlog, om alle ondervoede kinderen uit de hongerwinter weer wat te laten aansterken? 

O ja, en wat ik nog vergat: ik nam op mijn verjaardag een trommel met bruine toffees mee, vanillesmaak en een kleine chocoladereep voor de juf of meester. Die toffees vond ik zelf het lekkerst. Iedere klasgenoot kreeg 1 snoepje en ik ging niet naar alle klassen en dus naar alle juffen een meesters. Dat was niet gebruikelijk.

Update om 13:30 uur: Al schrijvend en lezend komt er steeds meer boven. Wat ik mij ook nog herinner, waren de gevechten die regelmatig plaatsvonden tussen de kinderen van openbare scholen en christelijke scholen. Zowel de openbare school waar ik de eerste jaren van de lagere school doorbracht, als de school in later jaren, stonden vrij dicht bij een christelijke school. Regelmatig waren er buiten schooltijd scheldpartijen en erger, waarbij de jongens elkaar te lijf gingen. Natuurlijk waren er ook heftige sneeuwballengevechten in de winter!
Vaak ging het wekenlang goed en dan ineens was het weer mis! Ik kan mij niet herinneren dat er volwassenen waren die de kinderen uit elkaar haalden.
De katholieke scholen waren veel verder weg, tussen de katholieke school en mijn openbare school heb ik nooit confrontaties meegemaakt. Die scholen stonden ook op het terrein van de kerk en hadden misschien meer toezicht.