Het hoofd boven water houden in vroeger tijden

 Mijn grootouders, geboren vlak voor 1900, hadden het niet breed, zeker niet in de crisisjaren na 1929, toen de beurscrash op Wallstreet zorgde voor een gigantische wereldwijde financiële crisis. Er heerste veel werkloosheid. Mijn ene opa (omdat hij Friestalig was, noemden we hem pake) was timmerman, hij werkte voor een aannemer en huizen werden er bijna niet meer gebouwd, want er was geen geld voor opdrachten. Dat betekende dat pake ongeveer de helft van het jaar geen werk had. De andere opa was meubelmaker. Bij het meubelbedrijfje waar hij werkte kwamen ook maar weinig opdrachten binnen, waardoor hij een tijdlang noodgedwongen parttime werkte en feitelijk ontslagen moest worden. Gelukkig lukte het hem om klusjesman te worden bij een zuivelfabriek. Daar repareerde hij de houten kaasvaten en werkte hij bij de onderhoudsdienst.
Beide grootouderparen waren wel in het bezit van een koophuis, met een flinke hypotheek. Dat betekende dat er geen financiële steun mogelijk was door de overheid. Al je geld zat immers in je huis. Je kon je huis verkopen als je inkomen nodig had!
Volgens mij kregen beide grootvaders nog wel enig werklozengeld van de vakbond waar ze actief lid van waren, maar dat was het dan ook.
Als je zo weinig inkomen hebt, wat doe je dan?

Pake en beppe (oma) deden het zo:

• een deel van het huis onderverhuren aan verpleegkundigen van het ziekenhuis.  Daarmee genereerden ze extra inkomen. De kinderen kregen een bed op zolder.
• de kolenkachel alleen in de achterkamer laten branden en het huis verder nergens verwarmen. 
• fruitbomen in de tuin (peren) en groenten kweken in eigen tuin. Die werden bemest met eigen poep uit de ton die diende als wc. 
• fokken van konijnen als kerstvlees
• het houden van kippen voor eieren en vlees
  
• de kinderen kregen klompen van de bedeling omdat er geen geld was voor schoenen. Die klompen hadden een bepaalde kleur, zodat je direct kon zien dat ze van de bedeling waren.
• mijn moeder en oom kregen vermaakte kleding. Uit kleding van volwassenen werd kinderkleding gemaakt. Soms door de stof te keren, soms door de goede delen te gebruiken en van 2 kledingstukken één te maken.
• mijn moeder en mijn pake kregen een ziekenfondsbrilletje en niet een zelf gekochte bril. Die brilletjes waren duidelijk anders dan de brillen voor mensen die wel geld hadden. Daarmee was je als armoedzaaier duidelijk herkenbaar.
• Geld voor verjaardagscadeaus was er niet. Mijn moeder vertelde dat zij alleen van haar oom en tante die een kantoorboekhandel hadden een boek kreeg voor haar verjaardag.

Mijn opa en oma deden het zo:

• de kolenkachel alleen in de achterkamer laten branden en verder nergens.  Die kamer was wel een stuk kleiner dan die van mijn pake en beppe. Ze lieten de kachel 's nachts niet doorbranden. Die kachel die ging iedere avond om 8 uur uit en werd pas de volgende ochtend weer aangemaakt.
•  mijn vader, de oudste, vanaf zijn 12e in het bedrijf van zijn oom en tante laten werken. Hij moest na schooltijd en op de zaterdagmiddagen op de fiets met een grote mand voorop producten bezorgen die zijn oom maakte. 
• vóór die tijd had deze zelfde oom een tijd bij hen op kamers gewoond: extra inkomen. De oom was wees en weeskinderen moesten op hun 18e het weeshuis verlaten. Hij trouwde met de jongste zus van mijn oma.
• op een enorme groentetuin achter de woning heel veel groenten verbouwen
• zoetwater-vissen in zijn vrije tijd, samen met oma. De hoeveelheden die ze vingen, waren enorm. 20 vissen was heel gewoon. Deze vissen waren een welkome aanvulling op het menu. Ik weet nog heel goed hoe mijn opa in mijn jeugd al die vissen in zijn schuur bakte en ik vond het heerlijk!
• het houden van kippen om de eieren en het vlees 

Natuurlijk was er geen telefoon, geen auto, geen motor of brommer of andere luxe zaken. Wel hadden ze een zelfgebouwde radio, een stofzuiger en een elektrisch strijkijzer en ik weet dat mijn ene oma een trapnaaimachine bezat. Deze naaimachine werkte niet op stroom, maar op voetkracht.
Het was destijds zeer ongebruikelijk dat vrouwen werkten. Vrouwen waren huisvrouw en werkten niet buitenshuis. Het was natuurlijk wel zo, dat vrouwen een behoorlijke klus hadden aan een huishouding. De was moest met de hand gedaan worden en er was helemaal niets kant-en-klaar.
De beide oma's waren tot aan hun huwelijk vanaf hun 12e inwonend dienstmeisje geweest en kenden ook geen ander vak dan het werken in de huishouding.