Zuinigheid en armoede vroeger

Verhalen over hoe het vroeger ging zijn zeker niet alleen maar leuk. Er is soms sprake van bittere armoede, waarbij kleding tot de draad versleten werd en schoenen al lang vervangen hadden moeten worden. Kou en honger lijden hoorden zeker ook daarbij.
Want wat doe je in de winter, als je geen werk hebt of te weinig hebt om van te leven en te veel om van dood te gaan? Dan probeer je eerst en vooral zo veel mogelijk eten bij elkaar te scharrelen. Die turf of dat hout, dat is voor later zorg.

Ik heb mijn eigen stamboom langs alle lijnen zo ver mogelijk nageplozen.
In de lijn van mijn vader (zijn betovergrootmoeder) kom ik tot 1530 en langs de lijn van een betovergrootmoeder van mijn moeder kom ik tot 1545.
Iedereen leefde in de dorpen op het Friese platteland, een enkeling in de provinciestad Leeuwarden.

Waar leefden die mensen van?
Ik vind dagloners, een knecht in het tuchthuis, arbeider, boerenknechten, melkers, schippers, vissers, een tabaksverversknecht, landlopers en bedelaars (die dan vervolgens naar de strafkoloniën van weldadigheid worden gestuurd om hun leven te beteren, over mijn eigen familie: klik ook hier)
Allemaal geen vetpot lijkt mij. De meesten waren analfabeet.
Ik heb geen idee hoe het zat met de welvaart. Is er honger geleden? Mogelijk wel. De gezinnen waren vaak groot. Waren lonen toereikend voor de levenswijze die de mensen hadden? Kinderen moesten al heel snel werken: als dienstmeisje, jongste knecht, soms hielpen ze mee in het eigen bedrijfje. Misschien viel het door de kinderarbeid met de armoede ook wel mee. Aan de leeftijd bij overlijden en het aantal kinderen dat in leven blijft is ook wel het een en ander af te lezen.
Mijn overgrootvaders werden  73, 84, 89 en 89. Mijn betovergrootvaders werden 47, 74, 47, 54, 53, 87, 59, 86.
Mijn overgrootmoeders werden 65, 64, 77 en 83. Mijn betovergrootmoeders werden 77, 83, 67, 75, 89, 60, 36, 54. Je ziet in de generatie van de betovergrootouders nogal wat uitschieters, zowel naar boven als naar beneden. Voor zover ik weet, is nooit bekend geworden waar de vrouw die op 36 jarige leeftijd overleed, aan gestorven is. Kanker? Een hartkwaal die niet behandeld werd? We zullen het nooit weten. Ze was de moeder van een van mijn overgrootvaders die 89 jaar werd. Dus zo slecht zullen de genen ook weer niet geweest zijn. Misschien armoede, honger en gebrek?

De betovergrootmoeder die 54 werd, baarde 13 kinderen, waarvan 6 levenloos geboren en 3 overleden als zuigeling. Op zich een hartverscheurend drama, zoveel zwangerschappen en maar vier kinderen. Jantje, haar oudste dochter, de oma van mijn vader, was analfabete. Maar twee kinderen, dochters, blijven in Friesland. Haar zoon en jongste dochter emigreren naar de VS, waarschijnlijk op zoek naar een beter leven. Die zoon sterf op 94 jarige leeftijd in Grand Rapids USA.

Ik weet uit de verhalen van mijn schoonmoeder dat er ook op een kleine boerderij in de jaren 30 van de vorige eeuw armoede heerste. Die kachel, die in de woonkamer stond, die bleef niet zo lang aan. Tussen half april en eind oktober werd er standaard niet gestookt. De 4 kinderen hadden samen de beschikking over 1 fiets, voor de rest was het lopen.  Mijn schoonmoeder was van 1927 en twee jaar later was het wereldwijd crisis. Ook in Noord-Oost Friesland waren de gevolgen van die crisis maar al te zeer voelbaar. Zuinigheid was noodgedwongen, want wat moesten ze anders?