De grootouders van mijn moeder, deel 1

De ouders van beppe Aaf (de moeder van mijn moeder) waren:

• Antje (ze werd Anne genoemd) geboren in 1869 en overleden in 1934. Ze was toen 64 jaar. Ze is overleden aan een hartkwaal.

• Tsjitte geboren in 1866  en overleden in 1956, hij was toen 89 jaar oud.

Ze trouwden in  1894, ze waren toen 27 en 25 jaar oud. Het huwelijk was een "moetje". Hun eerste zoon werd binnen 7 maanden na de huwelijkssluiting geboren. Ze moesten voor in de kerk ten overstaan van de geloofsgemeenschap hun spijt betuigen over het feit dat ze voor het huwelijk seks hadden gehad. Want die seks, dat kon alleen binnen het huwelijk. Ze vonden dat het niet iets was om spijt van te hebben en ze besloten dat ze geen spijt wilden betuigen ten overstaan van de hele geloofsgemeente. Dat was nogal een stap in die tijd in dat Friese dorp met zo'n 1000 inwoners! En het was een probleem, want ze hadden een bedrijf, een wagenmakerij en kuiperij en ze waren afhankelijk van klandizie van mensen uit het dorp en die klandizie hield op. Afgezien van mensen van andere kerken (o.a. de Doopsgezinden), gingen de mensen naar het volgende dorp en waren niet meer klant bij mijn overgrootvader.
Dat kon niet lang goed gaan, want de verdiensten liepen terug. Daarom zijn ze 1,5 jaar na de geboorte van hun oudste kind verhuisd naar een andere hoek van Friesland, waar mensen niet wisten van het "moetje". Ze begonnen opnieuw een zaak, of misschien ging Tsjitte als knecht in dienst bij een wagenmakerij, dat weet ik eerlijk gezegd niet. Dat laatste is meer waarschijnlijk.  Ze kregen tussen 1895 en 1901 vijf kinderen, drie jongens en twee meisjes. Beppe Aaf werd in 1896 geboren, haar zusje twee jaar later.
De meisjes gaan na de lagere school op hun 12e jaar in een dienstje. Ze werden dienstmeid bij rijke(re) boeren of bij de hogere klasse. Dat was hard werken, lange dagen en veel werk, heel veel werk: dweilen, kleden uitkloppen, meubels boenen, schoenen poetsen, kachel leegmaken en weer aanmaken, de was doen en dat alles tegen een laag loon met weinig vrije tijd. 
Uiteindelijk komen de meiden in de "grote stad" Leeuwarden terecht. Zoals dat gaat met dienstmeiden, wonen ze in bij de familie waar ze werken. Beppe Aaf werkte in de jaren voor haar huwelijk in 1922 bij een doktersfamilie.
Het bedrijf waar Tsjitte werkte gaat failliet en ze komen in december 1914 ook naar Leeuwarden. Tsjitte vindt werk bij de Gemeentereiniging. De stad werkt met een tonnensysteem en die tonnen voor urine en ontlasting zijn van hout en die tonnen moeten onderhouden worden. Dat gaat mijn overgrootvader doen. In mijn jeugd werden die houten poepdozen nog steeds gebruikt. Daar kun je hier meer over lezen.
Twee zoons gaan werken in de administratie van bedrijven, o.a. als boekhouder, de jongste zoon wordt eigenaar van een kantoorboekhandel nadat hij eerst in diezelfde winkel bediende was.

Tsjitte en Antje

Ze gaan met hun 3 zoons en een ongehuwde broer van Antje wonen in een huisje met twee slaapkamers. Waarschijnlijk slapen de ouders in de bedstee beneden, de drie zoons in een slaapkamer en de oom in de andere slaapkamer. Ik weet uit verhalen, dat er een aansluiting was op de waterleiding. Dat was één kraan op kniehoogte in de gang achter de voordeur. Daar kon je emmers koud water tappen.
Antje sterft 22 jaar eerder dan Tsjitte. Tsjitte neemt een huishoudster in dienst en zo leeft hij nog door tot zijn 89e jaar. Een huishoudster in die tijd was een ongetrouwde vrouw of een weduwe die door huishoudster te worden verzekerd was van onderdak en voeding en nog een zakcentje.
Een huishoudster kookte, maakte schoon, waste en deed de boodschappen. Eigenlijk alles wat een huisvrouw doet.  Ze was onderdeel van de familie, wij noemden haar tante. Omdat ik van haar geen achternaam weet, heb ik haar online helaas niet terug kunnen vinden. Pake Tsjitte en beppe Antsje heb ik uiteraard wel online terug kunnen vinden, waardoor ik veel over hen te weten ben gekomen.
Ik heb overgrootvader Tsjitte nog gekend, heel vaag hoor,  hij overleed toen ik 3,5 jaar was.

Binnenkort op dit blog mijn stukje over de andere grootouders van mijn moeder.
Van de grootouders van mijn vader weet ik vrijwel niets, alleen geboortedata en sterfdata van hen en hun vele kinderen, in die familie was geen verteltraditie, dus daarover komen geen blogs!