10 juni, de verjaardag van mijn oma Lolkje

Ik had een oma en een beppe.
Oma Lolkje was de moeder van mijn vader. Ze was geboren op 10 juni 1898, dat is vandaag 123 jaar geleden. Ze overleed op 90-jarige leeftijd, eind november 1988, toen ik net zwanger was van mijn jongste dochter.
Ze werd daarmee een stuk ouder dan haar twee oudste kinderen. Mijn vader overleed vijf jaar later, in 1993 en zijn oudste zus overleed in 1998, 10 jaar later dus.

De moeder van Lolkje heette Jantje (1861-1944). Ze had haar familie te schande gemaakt door op haar 22e ongehuwd een kind te baren. Het kind, een zoontje, overleed na 2 weken. Het verhaal erachter ken ik niet. Ik heb deze gegevens digitaal gevonden op Allefriezen.nl. Ze was ongetwijfeld al jong als dienstbode werkzaam, dat was ze nog steeds toen ze op haar 29e met mijn overgrootvader trouwde. Jantje kon niet lezen of schrijven toen ze trouwde, dus een handtekening zette ze niet op de huwelijksakte. Waarschijnlijk is ze helemaal niet naar school geweest en heeft ze van kinds-af-aan gewerkt. Het kinderwetje van Van Houten, dat kinderarbeid in fabrieken verbiedt, werd ingevoerd in 1874 en de leerplichtwet dateert pas vanaf 1901.
Toen Jantje een kind was, mocht ze dus overal werken. Haar moeder baarde veel kinderen, 13 in totaal, alleen bleef er weinig kinderen in leven. 6 kinderen werden doodgeboren, 3 kinderen overleden voordat ze een half jaar waren, soms al binnen een week na de geboorte. Jantje was de eerste die in leven bleef en volwassen werd. Er volgden nog 2 zussen en een broer. Twee van deze kinderen emigreerden toen ze volwassen waren naar de VS. Ik denk dat het een armoedig bestaan was.

Dat was dus de achtergrond van mijn oma Lolkje. Zij ging wél naar school, er was immers inmiddels een leerplichtwet, en ze bleek goed te kunnen leren. Dus de hoofdmeester vond dat ze door moest leren. Maar helaas, daar kon geen sprake van zijn. Haar 3 broers mochten naar de ambachtsschool, maar zij moest als 12-jarige gaan werken als dienstmeisje. Niets aan te doen, er was voor Lolkje en haar zusje Geertje geen geld voor  verdere scholing.

Lolkje trouwde relatief jong, al in 1922, toen ze 24 jaar oud was. Mijn vader, geboren in 1923, was haar eerste kind, maar ik was niet haar eerste kleinkind. Ik werd haar tweede kleinkind, mijn nichtje was 1,5 jaar ouder.

Rode draad in het leven van mijn oma: ze wilde vooruit in de wereld. Haar kinderen moesten het goed krijgen en geen armoede meer lijden. Ze waren geen arbeiders meer, maar ze waren nette burgermensen geworden. Aanzien krijgen en gezien worden, dat was haar grote wens.

De relatie tussen mijn moeder en oma Lolkje was ronduit slecht. Mijn oma pestte mijn moeder op allerlei manieren. Niets was goed genoeg, niet hoe mijn moeder het huishouden deed, niet hoe ze eten kookte en ook de kleding van haar en haar kinderen deugde niet. Mijn zeer verlegen moeder deugde in haar ogen niet als persoon. Ook maakte oma Lolkje rare opmerkingen. Ze zei bijvoorbeeld dat ik niet een kind van mijn vader kon zijn, want ik leek niet op hem. Dat was een schop tegen het zere been van mijn moeder.
Toen mijn vader in 1972 als homo uit de kast kwam, kreeg mijn moeder ook daar de schuld van. Mijn moeder had mijn vader homofiel gemaakt, dat moest wel!

Oma Lolkje was nooit lief voor mij. Ze deed mij altijd pijn en ik probeerde zo veel mogelijk uit haar buurt te blijven. Mijn opa was heel goeiig en lief, daar had ik veel meer mee.
Hoe deed ze mij dan pijn? Ik was mollig en had van die ronde wangen. Daar kneep ze altijd heel geniepig in. Dus niet een aai over de bol, maar een pijnlijk wang kreeg ik bij de begroeting.
Niet fijn! Daarnaast kneep ze altijd keihard in mijn hand als ik haar een hand gaf, een soort bankschroefhand ter begroeting. Ik zei altijd au!!! als ze me begroette.
Ik kwam er niet graag, maar we waren er bijna ieder weekend. Op zondag. Dan gingen mijn grootvader, mijn ooms en mijn vader naar het voetbal, van Cambuur. Het sportveld, toen volgens mij nog zonder stadion, was bijna om de hoek.
Het enige dat wel leuk was, is dat we lekkere dingen mochten eten: worteltjes uit de groentetuin en met mooi weer geld voor een ijsje dat we zelf mochten halen in een winkeltje verderop in de straat.

Toen ik ouder werd en op school zat, had ze altijd verhalen over mijn nichtje. Die deed alles beter en had meer succes in de ogen van mijn oma. Haar schoolprestaties waren beter, zij had leuke vriendjes. Ik kon niet tippen aan mijn nichtje, dat was duidelijk. Ik heb het mijn nichtje nooit gevraagd, maar misschien zei ze het omgekeerde wel tegen haar. Dat zou goed kunnen!

Vanaf het moment dat mijn vader uit de kast kwam, escaleerden de zaken. Mijn oma deed een poging om mijn moeder te vergiftigen. Je kunt er hier op mijn blog meer over lezen (in de laatste alinea). 
Mijn moeder was heel overstuur en is nooit meer bij haar op bezoek geweest.

Ik was solidair en kwam ook niet meer langs, tot jaren later, ergens in 1980, toen ben ik nog eens samen met mijn partner bij haar langs geweest. Ze woonde toen in een bejaardenhuis. Ze deed toen heel aardig en vriendelijk. Dat is ook de laatste keer dat ik haar gezien heb.

Nu is er over nadenk, heeft ze in haar leven eigenlijk weinig kansen gehad. Ze mocht niet leren hoewel ze de capaciteiten had, ze moest gaan werken en vanaf haar huwelijk zat ze thuis en kon ze verder ook helemaal niets doordat ze het niet breed hadden.